Ψυχανάλυση και Ψυχολογία

Η ψυχολογία προέρχεται από τη ψυχανάλυση, χωρίς όμως πλέον να έχει σχέση με το αντικείμενο. Ο Λακάν συγκεκριμένα προσπάθησε να διαχωρίσει τη ψυχανάλυση από την ψυχολογία με μεγάλο ζήλο.

Η ψυχ-ανάλυση διαφοροποιείται από τη ψυχο-λογία στο επίπεδο της θεωρίας αλλά και της προσέγγισης στο κλινικό πλαίσιο. Η ψυχανάλυση δεν έχει ψυχολογική διάσταση. Την αφορά το ασυνείδητο (συμβολικό), στην κατασκευή που κάνει ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά για να μπορέσει να τα βγάλει πέρα στη ζωή του (φαντασιακό) έναντι στο πραγματικό, στη θέση που λαμβάνει έναντι στη συνάντηση με το πραγματικό, δηλαδή αυτό που μπορεί να ονομαστεί τραυματικό. Την ψυχανάλυση δεν την αφορά η νορμαλοποίηση των ανθρώπων ανάλογα των δεδομένων της εποχής ούτε η κατηγοριοποίησή τους, αλλά ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά, ως υπο-κείμενο, ως ομιλόν, μέσα στη δική του ξεχωριστή ιστορία.

Η ψυχολογία δεν λαμβάνει υπόψιν το υποκείμενο του σημαίνοντος, το ασυνείδητο, αλλά ούτε και τη δομή του κάθε υποκειμένου. Αυτό που διαχωρίζει τον άνθρωπο από το ζώο είναι ο λόγος. Ο άνθρωπος είναι ομιλόν, δεν είναι προϊόν ενστίκτου, όπως λανθασμένα λέγεται ακόμη από τον τομέα της ψυχολογίας που δεν διάβασε καλά τον Φρόϋντ και εξισώνει τον άνθρωπο με το ά-λογο, ούτε αποτέλεσμα βιολογίας.

Η «πραγματικότητα» είναι ακόμη ένα σημαίνον στο οποίο πιστεύει η ψυχολογία. Νομίζω θυμόμαστε οι περισσότεροι ότι στο λεγόμενο Στατιστικό Διαγνωστικό Εγχειρίδιο (DSM) παλαιότερα η ομοφυλοφιλία θεωρείτο «αρρώστια» ακολουθώντας τις κοινωνικές ιδεολογίες της εποχής. Το νορμαλοποιημένο ον εντάσσεται στη γλώσσα της ψυχολογίας ανάλογα με το τι θεωρείται νορμάλ στο κοινωνικό πλαίσιο της κάθε εποχής. Εξου και μιλάμε για κατηγοριοποίηση αντί για κλινική δομή του κάθε υποκειμένου. «Στην αναλυτική πρακτική» λέει ο Λακάν «τοποθετώντας το υποκείμενο σε σχέση με την πραγματικότητα, από την οποία υποτίθεται ότι πρέπει να συγκροτούμαστε, και χωρίς σχέση με το σημαίνον, ισούται ήδη με την υποβάθμιση της ψυχολογικής σύστασης του υποκειμένου» (Σεμινάριο ΧΙ). Άλλωστε η ίδια η ψυχο-λογία ήδη εμπεριέχει τη λέξη «λόγος», τον οποίο όμως φαίνεται να ξεχνά μπροστά στη διάγνωση μιας διαταραχής.

Μια άλλη θεωρία της ψυχολογίας αφορά το «εγώ», ένα «εγώ» που αφορά τον καθένα ως ενιαίο και αποτελεί αυτό που ονομάζεται «προσωπικότητα». Κατά τον Λακάν κάποιες φορές αυτό το εγώ συγχύζεται με τη «ψυχή», για να προσθέσω, και με το DNA. Αυτή η άποψη είναι μέρος της φαντασίωσης που προκύπτει ακριβώς στη συγκρότηση αυτού που αποκαλεί η ψυχολογία «εγώ ο εαυτός μου», σε αυτό το σημείο το οποίο ο Λακάν ονόμασε «στάδιο του καθρέφτη». Το «εγώ», ο «εαυτός» δεν είναι ενιαίο ούτε συνθετικό. Είναι διασπασμένο στο εγώ, το υπερεγώ και το id, λέει ο Λακάν στο ΙΙΙ Σεμινάριο, σημειώνοντας ότι το να τοποθετούνται τα τρία αυτά στοιχεία σε ένα ολοκληρωμένο άτομο είναι ένας μύθος που δεν διαφωτίζει τίποτα. Πέραν τούτου το εγώ ανήκει στην τάξη του φαντασιακού, οπότε δίνοντας έμφαση μόνο σε αυτό που αποκαλείται «εαυτός» διαγράφεται το συμβολικό αλλά και το πραγματικό. Είναι δηλαδή σα να επιμένουμε ότι το «εγώ» είναι αυτό και εκείνο και δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο, εξού και η μαζική κατηγοριοποίηση του ανθρώπου σε «ψυχικά ασθενή» και «ψυχικά υγιή».

Το πραγματικό, δηλαδή το άλεκτο, το αδύνατο, αυτό που δεν εντάσσεται στη γλώσσα, αυτό είναι και το κύριο οικοδόμημα της ψυχανάλυσης. Εκεί δηλαδή που σταματά η ψυχολογία με την κατηγοριοποίηση μιας θεωρίας του συνειδητού ή του βιολογικού, της συμπεριφοράς και του εγώ, εκεί που το υποκείμενο λέει «δε ξέρω γιατί», δεν δύναται να εξηγήσει τίποτα, όπως λέμε «τα χάνει», εκεί η ψυχανάλυση μπορεί να ξεκινήσει.

Εισήγηση: Κλινική Εισαγωγή στη Λακανική Ψυχανάλυση του Bruce Fink (Λακανικού Ψυχαναλυτή)

http://www.biblionet.gr/book/102255/Fink,_Bruce/Κλινική_εισαγωγή_στη_λακανική_ψυχανάλυση